Koolstofmonoxide
In België werden in 2015 nog 17 dodelijke slachtoffers door koolstofmonoxide- of CO-vergiftiging geregistreerd. Vooral bij gebruik van verwarmingstoestellen in huis bestaat er een potentieel CO-gevaar. CO is een geurloos, reukloos en dodelijk gas. Het ontstaat bij een onvolledige verbranding van fossiele brandstoffen. Inademen van CO kan leiden tot gezondheidseffecten zoals hoofdpijn, misselijkheid, braken, flauwvallen en zelfs tot de dood.
Wat is koolstofmonoxide?
Koolstofmonoxide of CO is het meest voorkomende giftige gas in huis. Je ruikt het niet, je ziet het niet en je proeft het niet. Door deze eigenschappen wordt de aanwezigheid vaak niet opgemerkt, wat jaarlijks zorgt voor heel wat (dodelijke) slachtoffers.
Koolstofmonoxide komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen zoals gas, hout, mazout, kolen en petroleum indien er onvoldoende zuurstof aanwezig is. We spreken dan over een onvolledige verbranding.
Bij het gebruik van elektrische toestellen kan er geen CO ontstaan omdat in deze toestellen geen gebruik gemaakt wordt van een vlam.
Hoe word je blootgesteld?
CO kan op verschillende manieren ontstaan:
- In de natuur ontstaat CO spontaan door oxidatie van methaan in de atmosfeer en fotodissociatie van koolstof. Ook oceanen, bosbranden, prairiebranden, vulkanen, moerasgassen en onweer kunnen een bron zijn.
- Motorvoertuigen zijn ook belangrijke bronnen van CO. Het CO-gehalte van uitlaatgassen van wagens en vrachtwagens bedraagt 0,1 tot 8%, soms zelfs hoger tot 30%. Ook treinen, boten en vliegtuigen stoten CO uit.
- Een belangrijke bron is eveneens sommige industrieën.
- In huis zijn de belangrijkste bronnen toestellen als verwarmingsapparaten, warmwatertoestellen, een oven of fornuis die als brandstof hout, kolen, gas, olie of petroleum hebben. De hoeveelheid CO die vrijkomt, is afhankelijk van de installatie en de werking van het toestel. Een slechte verluchting of ventilatie kan zorgen voor ophoping en dus risicovolle situaties.
- CO wordt gevormd bij een slechte of onvolledige verbranding. Dit kan verschillende oorzaken hebben zoals een tekort aan zuurstof in de ruimte, een toestel dat niet goed geïnstalleerd is of niet meer naar behoren werkt, ongunstige weersomstandigheden en een slechte of geen afvoer van de verbrandingsgassen. Een CO-vergiftiging is vaak het gevolg van een combinatie van bovenstaande factoren.
- De toestellen die het vaakst betrokken zijn bij CO-vergiftiging binnenshuis zijn toestellen voor de productie van warmte of warm water. Meestal gaat het dan om badgeisers en in de minderheid van de gevallen gaat het om keukengeisers of waterverwarmers die niet aangesloten zijn op een rookafvoerkanaal. Behalve toestellen voor de productie van warmte of warm water, zijn verwarmingsketels voor centrale verwarming (CV) ook vaak de oorzaak van ongevallen.
Gevolgen voor de gezondheid?
Als CO wordt ingeademd, wordt het transport van zuurstof in ons bloed verstoord. CO bindt zich met hemoglobine in de rode bloedcellen. Hemoglobine is normaal de drager van zuurstof in ons bloed. Omdat CO 240 maal sterker bindt met hemoglobine dan zuurstof, krijgt zuurstof, in aanwezigheid van CO, weinig kans om te binden aan hemoglobine. Hoe meer CO er is vastgehecht, hoe gevaarlijker.
De gezondheidseffecten van CO zijn dus het gevolg van een tekort aan zuurstof. CO-vergiftigingen hebben vooral gevolgen ter hoogte van het ademhalingssysteem en het centrale zenuwstelsel. In België werden in 2015 nog 998 CO-slachtoffers geregistreerd, waarvan een zeventien met dodelijke afloop.
Bij het inademen van hoge concentraties CO treden er direct gezondheidseffecten op: klachten zoals hoofdpijn, misselijkheid, braken, gezichtsstoornissen, zwaktegevoel, hartkloppingen,… Daarna kan men flauwvallen, in coma geraken en in het slechtste geval sterven. Bij zeer hoge concentraties kan zelfs een onmiddellijke ademhalingsstilstand volgen.
Bij blootstelling aan lage concentraties bindt CO langzamer aan hemoglobine en zullen aspecifieke symptomen optreden: hardnekkige hoofdpijn, chronische vermoeidheid, neurologische stoornissen (o.a. concentratiemoeilijkheden, geheugenproblemen en duizeligheid), misselijkheid, braken en een onregelmatige hartslag. Bij zwangerschap bestaat er een zeer groot risico op vergiftiging van de foetus.
Slachtoffers kunnen na een CO-vergiftiging geheugen- en karakterstoornissen vertonen. Ook ongecontroleerde bewegingen kunnen als restletsel optreden. Een CO-vergiftiging is niet altijd dodelijk, maar de restletsels kunnen voor blijvende handicaps zorgen.
Hoe blootstelling beperken?
Voorkom dat CO in je woning gevormd wordt! Denk aan volgende tips:
- Zorg voor voldoende aanvoer van zuurstof door een constante aanvoer van verse lucht in de ruimte waar een (water)verwarmingstoestel staat. Een verluchtingsrooster onderaan de deur of via de ramen is noodzakelijk.
- Voorzie een goede afvoer van de verbrandingsgassen (bv. via een verluchtingsrooster of goed trekkende schoorsteen).
- Onderhoud de toestellen goed.
- De schoorsteen of rookafvoerpijp moet zo recht mogelijk zijn, moet rechtstreeks verbonden zijn met buiten, moet voldoende hoog zijn, mag niet vochtig zijn en moet in goede staat zijn.
- Zorg voor een correcte aansluiting van het toestel op de afvoerpijp.
- Laat de schoorsteen van individuele stooktoestellen (vbn. olie of gashaard die niet aangesloten is op centrale verwarming, een open haard, een boiler op gas die enkel water verwarmt, ...) regelmatig reinigen ook al is dit niet verplicht. Voor een schoorsteen die aangesloten is op een centrale verwarmingsinstallatie van het type B, is er wel een reinigingsplicht; Voor een centrale verwarmingsinstallatie op stookolie of vaste brandstof is dit jaarlijks verplicht, en voor een centrale verwarmingsinstallatie op gas is dit tweejaarlijks verplicht. Meer info over schoorsteen reinigen is te vinden op de website van de Vlaamse Overheid. Laat ook uw toestel, brander en de schoorsteen controleren of bij breuk herstellen door een vakman.
- Gebruik toestellen waarvoor ze dienen. Een 5-liter-gasgeiser mag niet aangesloten worden op een bad of een douche. Gebruik voor een douche minimaal een gasgeiser van 10 liter en voor een bad een gasgeiser van 13 liter. Bijverwarmingstoestellen mogen niet als hoofdverwarming dienen.
- Een atmosfeerbeveiliging is verplicht. Ze schakelen het toestel uit als er te weinig zuurstof in de lucht is.
- Laat kachels nooit op de laagste stand branden. Let er op dat de schoorsteenklep open staat. Hoe lager de stand, hoe minder zuurstof wordt toegelaten voor de verbranding en hoe meer risico op CO-vorming.
- Bij aardgas en mazout geeft de kleur van de vlam aan of er een goede verbranding is. Is de vlam geel/oranje, dan is de verbranding niet volledig en moet het toestel worden nagekeken. Is de vlam blauw/paars, dan is de verbranding volledig en zal geen CO gevormd worden.
- Roetafzetting wijst op een onvolledige verbranding. De kans op CO-vorming is dan groter.
- Let op signalen zoals klachten bij meerdere personen tegelijkertijd, klachten op bepaalde tijdstippen (bv. telkens hoofdpijn als je een bad neemt), klachten die verminderen bij verluchten, naar buiten gaan of bij het inademen van frisse lucht, afwijkend gedrag van kinderen of huisdieren. Deze signalen kunnen wijzen op CO in de lucht.
- Let op de weersomstandigheden: kijk uit bij windstil of mistig weer!
- Een dampkap of een droogautomaat met luchtafvoer naar buiten onttrekt lucht aan de ruimte waarin het toestel zich bevindt. Als die ruimte onvoldoende geventileerd wordt, kan er niet snel genoeg voldoende verse lucht aangevoerd worden waardoor onderdruk kan ontstaan. Die onderdruk is erg gevaarlijk als er in dezelfde ruimte verbrandingstoestellen (geiser of verwarmingsketel, kachel, kookfornuis op gas,...) geïnstalleerd zijn. Vermijd dus om dampkappen of droogautomaten zomaar in dergelijke ruimtes te plaatsen.
Meer weten?
Neem contact op met de medisch milieukundige van het Logo van je regio.
Materialen
Referenties
- Handboek Binnenmilieu, Rita Slob, GG en GD Amsterdam, 1996.
- Wonen en gezondheid, De Schrijver K., Tilborghs G. en Wildemeersch D.; Vlaamse Gezondheidsinspectie, 2009.
- CO, een stille moordenaar in huis, MMK's bij de Logo's, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, 2007.
- Antigifcentrum (1 juli 2016) Federaal Register der CO Intoxicaties - Rapport 9 september 2015
- https://www.vlaanderen.be/nl/b...